Waarom een blog over depressie en werk?

Als u aan depressie denkt, dan denkt u waarschijnlijk niet direct aan mediation. Helaas is mediation toch vaker nodig wanneer er sprake is van depressie en een baan. Depressie is een psychische stoornis en is voor buitenstaanders niet altijd goed waarneembaar, dit kan tot onbegrip leiden en kan tot gevolg hebben dat verstandhoudingen verslechteren. Een klassiek probleem wat ik vaak tegenkom in mijn werk als mediator is dat de werkgever denkt dat er sprake is van onwil of aanstellerij, met als gevolg dat de werknemer zich niet begrepen en ondersteund voelt. Dit bemoeilijkt de communicatie en de re-integratie en dat kan leiden tot conflicten.

Dit artikel is bedoeld voor werknemers die zelf kampen met een depressie, maar ook voor werkgevers, leidinggevenden en werknemers die te maken hebben met een collega die kampt met een depressie. Het gaat vooral in op de relatie tussen depressie en werk.

Depressie en werk: cijfers

In Nederland worden er jaarlijks één op de vijf mensen depressief, dus dat is 20% van de Nederlandse bevolking. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt depressie zelfs als dé ziekte van de eenentwintigste eeuw. Uit onderzoek van het Trimbosinstituut (2011) blijkt dat depressie in Nederland de grootste veroorzaker is van verzuim onder werkenden. Ruim één op de vijf werknemers die thuis zit vanwege psychische problemen, heeft een depressie.

Voor de wetenschappers is het nog lastig te bepalen welk percentage van de depressieve werknemers een beroepsgebonden depressie heeft. Voor bedrijfsartsen is het namelijk lastig te bepalen in hoeverre de depressie werkgebonden is. Uit onderzoek blijkt dat de invloed van het werk op het ontstaan van een depressie vaak onderschat wordt door bedrijfsartsen. Dat depressie veroorzaakt zou zijn door privé omstandigheden wordt juist overschat volgens hetzelfde onderzoek.

Vandaag de dag worden psychische klachten onderschat en ook het ziekteverzuim dat veroorzaakt wordt door psychische klachten wordt onderschat. Onderzoekers voorspellen dat in 2030 de belangrijkste veroorzaker van arbeidsongeschiktheid psychische aandoeningen zullen zijn. Op dit moment wordt 40% van het verzuim veroorzaakt door psychische klachten. Steeds meer bedrijven erkennen het probleem dat depressie veroorzaakt kan worden door het werk.

Wat is een depressie en wat is een werkdepressie? Wat zijn de symptomen?

Net las u al even over een beroepsgebonden depressie, maar wat is dat eigenlijk? En wat verschilt dat van een ‘normale’ depressie? Om dat te weten is het handig om eerst even uit te leggen wat een ‘normale’ depressie is. Een depressie is een psychische aandoening die ook gepaard gaat met lichamelijke klachten. De hoofdkenmerken zijn het verlies in interesse en afname van activiteiten, men heeft nergens zin meer in. Mensen met een depressie voelen zich somber en kunnen niet tot nauwelijks nog genieten. Ze hebben geen energie om activiteiten te ondernemen, waardoor ze in een negatieve cirkel belanden. Door sombere gedachten nemen de sombere gevoelens toe, neemt het activiteitsniveau af, waardoor de sombere gedachten en sombere gevoelens nog meer toe nemen. Volgens de DSM 5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) moeten er vijf of meer symptomen aanwezig zijn binnen dezelfde periode van twee weken waarvan minstens één van de symptomen ofwel een sombere stemming is, ofwel verlies van interesse of plezier. Andere symptomen die in de DSM 5 beschreven worden zijn: significant gewichtsverlies (zonder volgen van dieet), of gewichtstoename, insomnia of hypersomnia (slaapproblemen), psychomotorische agitatie of vertraging, vermoeidheid of verlies van energie, gevoelens van waardeloosheid of onterechte schuldgevoelens, verminderd vermogen tot nadenken of concentreren, terugkerende gedachten aan de dood of over zelfdoding.

In de DSM 5 wordt er niet specifiek gesproken over een beroepsgebonden depressie. Wat symptomen betreft zit er geen verschil tussen een depressie die werk gerelateerd is of een ‘gewone’ depressie. In beide gevallen is er sprake van stemmingsklachten en het verlies van plezier in het leven. Het verschil is echter dat een depressie die beroepsgebonden is, voornamelijk veroorzaakt of versterkt wordt door het werk. Dit kan te maken met omstandigheden op het werk, als men het idee van heeft er geen grip meer op te hebben. De beroepsgebonden depressie wordt onder andere herkend door prikkelbaarheid, snel opgefokt zijn, moeilijk tot rust komen als de medewerker overstuur is geworden, zwaarmoedig, gevoel dat je ondergewaardeerd wordt en het weinig initiatief nemen op het werk.

Hoe weet je of er sprake is van een ‘gewone’ depressie of een beroepsgebonden depressie?

Als u bij uzelf klachten herkent als somberheid, vermoeidheid en het weinig plezier ervaren, ga dan eerst naar de huisarts. Eerst moeten er uitgesloten worden dat het niet om een lichamelijke ziekte gaat, in plaats van een geestelijke. Als uit lichamelijk onderzoek niets blijkt, dan kan u eventueel doorverwezen worden naar een psycholoog. Om erachter te komen om welke depressie het gaat, is het belangrijk om te bedenken wanneer de klachten zijn begonnen. Als de klachten zijn ontstaan na een stressvolle gebeurtenis in uw privéleven, of u hebt jaarlijks last van somberheidsklachten tijdens de winter, dan is er waarschijnlijk geen sprake van een werkgerelateerde depressie. Als de klachten zijn ontstaan na een gebeurtenis op het werk, bijvoorbeeld veranderingen binnen het bedrijf, of het uitvoeren van een andere functie of meer werk moeten doen, dan is de kans groot dat de depressie samenhangt met uw werk. Een beroepsgebonden depressie wordt in overwegende mate veroorzaakt of getriggerd door omstandigheden op het werk die als belastend worden ervaren. Als de symptomen behorende bij een depressie langer dan twee weken voortduren, kan er sprake zijn van een depressieve stoornis.

Verschil depressie en een burn-out

Het is soms lastig onderscheid te maken tussen een depressie en een burn-out. Een burn-out ontstaat vaak door het werk, er is sprake van overbelasting en men kan zich niet meer voldoende ontspannen. Veel symptomen van een depressie komen overeen met een burn-out. Echter het grootste verschil is dat men zich met een depressie voortdurend somber voelt en nauwelijks meer kan genieten. Iemand met een burn-out kan nog wel plezier ervaren in activiteiten en voelt zich niet voortdurend neerslachtig.

Onbekendheid en taboe

Depressie is helaas een psychiatrische stoornis waarvan de ernst door de omgeving vaak wordt onderschat. Zeker in de hedendaagse maatschappij waar de werkdruk hoog ligt en gepresteerd moet worden, wordt er van iemand verwacht die ‘even niet lekker in zijn vel zit’, snel weer de draad oppakt en weer zijn werk zoals altijd doet. Deze verwachting en misvatting over een depressie, maakt het voor mensen met een depressie alleen nog maar moeilijker en kan het genezingsproces in de weg zitten. Want een depressie is meer dan ‘even niet lekker in je vel zitten’, dat zitten we allemaal wel eens en is in de meeste gevallen gelukkig niet ernstig. We kunnen een mindere dag hebben als we een slechte nachtrust hebben gehad, een drukke dag voor de boeg hebben of een avondje te veel alcohol hebben genuttigd. De klachten gaan wel weer over na één of twee dagen rust. Een depressie niet, daar is meer voor nodig dan alleen rust pakken.

Taboes over een depressie

Dat er taboes heersen rondom psychische aandoeningen laat het onderzoek van Blauw Research zien in 2013. Zij concludeerden dat bijna 40% van de mensen het lastig vindt om te spreken met iemand uit de omgeving die lijdt aan een psychische stoornis en over de klachten te praten, ze praten liever over andere dingen. In 42% van de gevallen praten mensen liever met iemand anders, dan dat ze met de persoon praten die lijdt aan een psychische aandoening. Maar liefst zes op de tien Nederlanders met een psychische aandoening geeft aan dat ze vreemde reacties van andere mensen hebben gekregen. En meer dan een kwart van de Nederlanders met een psychische stoornis geeft aan dat ze door de ziekte vrienden en kennissen hebben verloren.

Een depressie is dus een ziekte waar we liever niet over praten en die we liever niet zien. Zeker op de werkvloer lijkt het erop alsof werkgevers en werknemers hun ogen er voor sluiten. Deze taboes leiden tot onderschatting en onbekendheid van de ziekte, waardoor mensen met een depressie niet hun mond durven te openen en hierdoor raken ze juist nog dieper in een depressie, dan dat ze eruit komen. Om een depressie te overwinnen heb je steun vanuit de omgeving nodig, dat lukt je niet in je eentje.

Risicofactoren die bijdragen aan het ontstaan van een depressie

Niet iedereen is even vatbaar voor het krijgen van een depressie. Dat heeft enerzijds te maken met een deel aanleg. Als u uit een familie komt waar veel depressie heerst, dan is uw kans op het ontwikkelen van een depressie ook hoger. Dit heeft te maken met genetische kwetsbaarheid. Maar een ander deel dat van grote invloed is, is hetgeen waar u mee te maken krijgt tijdens uw leven. Dit noemen we risicofactoren. Genetische aanleg is ook een risicofactor. Risicofactoren in het leven die de kans verhogen op het ontstaan van een depressie zijn onder andere:

• Ongunstige opvoedingssituatie
• Langdurig gepest worden in de jeugd
• Als kind ouder verliezen
• Laag zelfbeeld
• Andere psychische stoornissen zoals ADHD, autisme en angstklachten
• Negatieve life-events, zoals overlijden, relaties die verbreken, financiële problemen
• Lichamelijke aandoeningen
• Sociaal isolement
• Dreigend verlies van werk
• Werkloosheid
• Arbeidsongeschiktheid

Dit is een opsomming van de meest voorkomende risicofactoren, maar zo zijn er nog veel meer. Het betekent dus niet dat als er sprake is van één van de risicofactoren hebt, u dus een depressie krijgt. Vaak is het ook een samenhang of opstapeling van meerdere risicofactoren en daarbij speelt uw genetische aanleg nog een rol.

Beroepen waarin de beroepsziekte voorkomt

Werkgerelateerde depressie kan in alle beroepen voorkomen. Of u nu verkoper, politieagent of accountant bent, bij ieder beroep is er een kans op depressie. Uit diverse onderzoeken komen bepaalde beroepen naar voren die stressvol zouden zijn, zoals leraar, werken in de horeca of gezondheidszorg, jurist en secretarieel werker. Wanneer het werk veel stress met zich meebrengt, door bijvoorbeeld een hoge werkdruk of veel verantwoordelijkheden, is de kans op de ontwikkeling van een depressie groter. Maar ook functies waar de werkdruk op een normaal of laag niveau ligt en er weinig verantwoordelijkheden zijn, kan het werk leiden tot een depressie. Dit kan te maken hebben met andere factoren, zoals pestgedrag onder collega’s, procedurele onrechtvaardigheid of weinig plezier ervaren in de werkzaamheden.

Invloed van depressie op het werk

Eerder is al genoemd dat depressie leidt tot veel verzuimdagen. Voor een medewerker die ziek thuis zit, is een bedrijf ongeveer anderhalf tot tweeënhalf keer zijn bruto loonkosten kwijt. Deze kosten bestaan uit omzetverlies en de vervanging om het werk van de zieke werknemer te laten doen. Uit meerdere studies blijkt dat psychisch verzuim veel langer duurt dan het gemiddelde verzuim. Als depressie onbehandeld blijft en er is sprake van ernstig disfunctioneren, dan kan het zelfs leiden tot arbeidsongeschiktheid.

Niet alleen is het verzuim vervelend voor collega’s en duur voor het bedrijf, maar ook als de depressieve werknemer nog aan het werk is kunnen er problemen ontstaan. Mensen met een depressie zijn vaak vermoeider en concentratieverlies is ook één van de symptomen. Hierdoor kunnen er meer fouten ontstaan in het werk en de productiviteit kan verloren gaan. Ook kunnen mensen met een depressie eerder in conflict raken met collega’s door het eerder genoemde onbegrip onderling. Dit kan een effectieve samenwerking in de weg staan en ook invloed hebben op het werkproces.

Wat te doen bij een depressie?

Als u de symptomen van een depressie bij uzelf herkent, dan is een eerste stap contact opnemen met de huisarts. Hij of zij zal bekijken of de symptomen niet samenhangen met een lichamelijke aandoening. Als de symptomen nog mild zijn, kan de huisarts u doorsturen naar de praktijkondersteuner. Deze werknemer is gebonden aan de huisartsenpraktijk en kan helpen bij psychische problemen van lichte aard. Mocht de huisarts denken dat er meer hulp nodig is, of mochten de gesprekken met de praktijkondersteuner niet voldoende opleveren, dan kan u worden doorverwezen naar een psycholoog of een psychiater. Een psychiater is bij de behandeling betrokken als er ook medicatie wordt ingezet. Bij depressie wordt meestal antidepressiva voorgeschreven. Zowel gesprekstherapie, zoals psychotherapie of cognitieve gedragstherapie, als medicamenteuze behandelingen zijn beide bewezen behandelingen die helpen bij depressie. De combinatie van gesprekstherapie en medicatie biedt de grootste effecten. Naast deze twee therapievormen zijn er ook nog andere mogelijkheden om hulp te bieden bij depressie, zoals ondersteunende begeleiding thuis bijvoorbeeld. Welke hulp precies geboden wordt, heeft te maken met de ernst van de depressie, maar natuurlijk ook met de wensen van de patiënt.

Hoe kom je van een werkdepressie af?

Uit een Deens onderzoek komt naar voren dat het veranderen van het oordeel van de werknemer over de werkomgeving en mogelijke veranderingen van de werkomgeving vooral effectief zijn bij een werkgerelateerde depressie. Deze veranderingen hebben een grotere invloed dan het verminderen van de werklast. Ook werken speelt een belangrijke rol bij de behandeling van depressie. Werk zorgt namelijk ook voor structuur en ritme, dit is erg belangrijk voor het herstel. U hoeft niet direct weer acht uur per dag te werken, maar bouw het langzaam op en begin met een paar uur per week. Een mediator kan hierbij een belangrijke rol spelen om goede afspraken te maken tussen de werkgever en de werknemer.

Zelf doen

Voordat u de juiste hulp krijgt, zijn er ook al maatregelen die uzelf kunt nemen om u beter te gaan voelen, of om te voorkomen dat de depressieklachten verergeren. Zorg in ieder geval voor structuur en ritme. Sta elke dag op tijd op, ongeveer rond dezelfde tijd en ga ook op dezelfde tijden naar bed. Zorg dat u op vaste tijden eet, eet gezond, zorg voor beweging en ga naar buiten. Als u beweegt, komt het stofje endorfine vrij, hierdoor voelt u zich goed. Zoek contacten met anderen, sociale steun is erg belangrijk bij psychische klachten. Maak problemen op het werk bespreekbaar, zodat u daar ook steun kan krijgen en er met u mee gedacht kan worden om problemen op te lossen. Er op uit gaan, voldoende bewegen, sociaal contacten leggen zijn juist nu net de dingen waar u geen zin in heeft als u zich neerslachtig en lusteloos voelt. Het liefst trek u zich terug en blijft u in bed liggen. Maar het is heel belangrijk om deze negatieve cirkel te doorbreken, alleen dan is er kans op herstel. Als u in bed blijft liggen en niks meer onderneemt, wordt de depressie erger en erger. En u zult merken dat als het u toch gelukt is om even een wandelingetje te maken of even bij uw vriend(in) langs te gaan voor een kop koffie, u zich daarna veel beter voelt dan als u op de bank was blijven hangen. Komt u er zelf niet uit, wacht dan niet te lang met hulp zoeken. Dan is professionele hulp nodig om de negatieve cirkel volledig te doorbreken.

Doorwerken met een depressie?

Bij lichte klachten kiezen mensen er vaak voor om te blijven werken. Dit heeft ook zeker voordelen, want werk biedt ritme, houvast en sociale contacten. Maar als de klachten ernstiger of langduriger zijn, is het de vraag of blijven doorwerken altijd het juiste is. Zoals eerder genoemd kan werk leiden tot meer fouten en afname van productiviteit. En als de depressie werkgerelateerd is, kan het juist ervoor zorgen dat de klachten nog ernstiger worden. In zulke gevallen is het vaak beter om even een tijdje te stoppen.

Een tijdje niet werken

Bij ernstige klachten kan het beter zijn om een tijdje niet of minder uren te werken. Doe dit altijd in overleg met uw werkgever. Nadat u zich heeft ziek gemeld zal waarschijnlijk de bedrijfsarts contact met u opnemen. Wees altijd eerlijk over de klachten die u ervaart in het gesprek met de bedrijfsarts, zodat u zo goed mogelijk geholpen kan worden. De bedrijfsarts zal beoordelen of u wel of niet in staat bent om door te werken. In sommige gevallen kan de bedrijfsarts vinden dat u toch weer moet werken. Als u het hier niet mee eens bent, kunt u bij het UWV een deskundigenoordeel aanvragen, een soort second opinion door een andere arts.

Re-integreren

Als u bent uitgevallen op het werk door een depressie, dan volgt er de re-integratie. De bedrijfsarts beoordeelt of u weer aan het werk kan. De bedrijfsarts helpt u ook bij de stappen om weer aan het werk te gaan. Samen worden er afspraken gemaakt over onder andere het aantal werkuren en de werklast die er is. Mocht u het idee hebben dat het toch te veel is, of u dreigt weer de controle te verliezen over het werk, bespreek dit dan direct met uw leidinggevende. Wacht niet te lang, want dan bent u straks weer terug bij af. Als het contact met de leidinggevende niet goed is, dan kunt u gebruik maken van mediation of de bedrijfsarts inschakelen. Er zijn richtlijnen volgens de bedrijfsarts voor re-integratie op het werk, maar deze richtlijnen zijn vooral bedoeld om mensen zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen. Op het werk kunnen vaak wel conflicten ontstaan, doordat collega’s of werkgevers niet goed kunnen inschatten wat de depressieve werknemer aan kan. Daarnaast is het voor werknemers lastig om hun draai weer te vinden op het werk. Hierbij kan mediation helpen, zodat de re-integratie voor iedere partij zo soepel mogelijk verloopt.

Ben je verplicht om weer aan het werk te gaan als je last hebt van een depressie?

Als de bedrijfsarts beoordeelt dat u bijvoorbeeld voor 20% arbeidsgeschikt bent, dan bent u verplicht om dat percentage te werken. Als u dat niet doet dan is er sprake van werkweigering en kan voor dat deel uw loon worden ingehouden. Bedrijfsartsen houden zich aan allerlei richtlijnen en hebben als doel om u weer aan het werk te krijgen, maar ook u aan het werk te houden. Een bedrijf heeft er namelijk niets aan als u weer voor korte tijd werkt en dat u daarna weer thuis zit omdat het toch te veel was. Een bedrijfsarts probeert daarom een goede inschatting te maken wat u wel en niet aankan en hierover samen duidelijke afspraken te maken. Als u er samen met uw werkgever en/of de bedrijfsarts niet uitkomt, dan kunt u altijd mediation inschakelen. Een mediator is neutraal en kan helpen om de communicatie tussen werkgever en werknemer te verbeteren om zo het samenwerkingsproces te stimuleren.