Het menselijk brein heeft zich gedurende de evolutie ontwikkeld in een drieledig brein. Ieder deel heeft zijn eigen rol. De onderlinge communicatie tussen de verschillende delen verloopt verre van soepel. Dit heeft zo zijn invloed op ons gedrag in conflictsituaties. Hoe kun je als mediator je voordeel doen met de huidige kennis uit de neurowetenschappen?

Ons brein is drieledig

• Het oudste deel van het menselijk brein is bekend onder de naam reptielenbrein. Dit oude hersendeel waartoe ook de hersenschors behoort, is verantwoordelijk voor onder meer het ademhalen en de hartslag. Het is ook het deel waar onze overlevingsmechanismen en de agressie zit.
• Het zoogdierenbrein, beter bekend als het limbische systeem, is de plek waar emoties, sociaal gedrag, motivatie en emotioneel geheugen een belangrijke rol spelen. Hierin bevindt zich ook de amygdala. Deze amandelkern koppelt de informatie van diverse zintuigen aan emoties en legt het vast in het geheugen. Je onthoudt de plezierige en de nare dingen. Het ene wil je graag herhalen, het andere wil je juist vermijden.
• Het limbische systeem is goed verbonden met de neocortex, het meest jonge deel van ons brein. Hier vindt cognitie, het interpreteren van gevoelens en bewust denken plaats. Deze neocortex is zowel bij de mens als bij hogere zoogdieren goed ontwikkeld.

Van deze drie onderdelen is het reptielenbrein het meest dominant. Dat is nuttig als het gaat om het overleven van de soort, maar voor een conflictsituatie een stuk minder handig.

De invloed van ons brein op hoe we omgaan met conflicten

Zonder hier nu een te diepgaand neurowetenschappelijk verhaal van te maken, kun je stellen dat de mens meestal op situaties reageert vanuit zijn verschillende hersendelen. Zou de mens louter de neocortex gebruiken, dan waren we rationele mensen die weloverwogen beslissingen nemen en altijd bewust nadenken over situaties. Zo zitten we echter niet in elkaar. Het gevoel van gevaar bijvoorbeeld wordt ons rechtstreeks doorgeseind vanuit het reptielenbrein. En zoals we hebben gezien, kan dit onderdeel van ons brein behoorlijk dominant zijn. Het zijn dan ook gevoelens die je niet zomaar kunt negeren.

Emoties niet negeren

Dat geldt ook voor de emoties uit het limbische systeem. Wanneer betrokkenen bij een conflict hun verhaal doen, kan dit heftige emotionele reacties oproepen. Dat is zowel mogelijk bij de persoon die het verhaal vertelt, als degene die het aanhoort. Toch is dat geen reden om er maar van af te zien en het conflict op een puur rationele wijze te benaderen. Stoom afblazen en emoties vrijmaken, kan uiteindelijk voor veel opluchting zorgen en de weg vrijmaken voor een rationelere aanpak.

Hoe kan je deze kennis over het brein toepassen in mediation?

Als mediator kan je bovenstaande inzichten als volgt toepassen:

• Door de oorzaak van emoties te bespreken, kun je de perceptie van dreiging of gevaar verminderen. Als mediator moet ik over een antenne beschikken om de gevoelens van dreiging en angst bij betrokkenen te onderkennen. Ik ga empathisch met deze gevoelens om, maar ik waak ervoor dat ik mij laat meeslepen door de emoties van de betrokkenen.
• Een gevoel van veiligheid creëer je ook door duidelijk te zijn over het mediationproces. Het is belangrijk dat mensen van tevoren weten waar ze aan toe zijn. Daarnaast moet je ervoor zorgen dat je tijdens de gesprekken een sfeer weet te scheppen waarin mensen op een respectvolle manier met elkaar omgaan. Ik geef daarin zelf zoveel mogelijk positieve feedback aan de verschillende deelnemers van het gesprek.
• Je kunt het beloningscentrum stimuleren. Een van de manieren om dat te bereiken is dat er sprake is van eerlijkheid en gelijkwaardigheid. Dit is alleen mogelijk wanneer beide partijen het gevoel hebben dat ze fair behandeld worden. Op die manier zijn mensen ook eerder bereid om met elkaar samen te werken. Het is daarom belangrijk dat beide partijen evenveel ruimte krijgen om hun verhaal te vertellen en evenveel invloed hebben op het proces en het bedenken van oplossingen. Tenslotte moeten de betrokkenen ook helder voor ogen hebben wat hun gezamenlijke belangen zijn.